АНУ-ын Массачусеттс мужийн Челси хотод тэртээ 1857 онд Юниверсалист сүмийн номлогч Чарлез Леонард зургадугаар сарын хоёр дахь ням гарагт хүүхдүүдэд зориулсан тусгай арга хэмжээ зохион байгуулж эхэлснээр дэлхийн улс орнууд хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөртэй болжээ. Леонард энэ өдрөө Сарнайн өдөр гэж нэрлэдэг байсан бол дараа нь Цэцэгт ням гараг, улмаар Хүүхдүүдийн өдөр хэмээн нэрлэжээ. Манай улс жил бүрийн зургадугаар сарын 1-ний өдрийг хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөр гэж тэмдэглэдэг ч зарим улс оронд Леонард номлогчийн уламжлалаас үүдэн зургадугаар сарын хоёр дахь долоо хоногийн аль нэг өдөрт харилцан адилгүй тэмдэглэх нь бий.

Монгол улс 1952 оноос эхлэн хүүхдийн баярыг жил бүрийн зургадугаар сарын 1-ний өдөр тэмдэглэж байхаар тогтсоноос хойш 67 дахь жилтэйгээ золгож байна 

Дэлхийн 200 гаруй улсаас Турк улс хамгийн анх 1920 онд хүүхдийн өдрийг албан ёсоор тэмдэглэж, 1950 онд Олон улсын эмэгтэйчүүдийн ардчилсан холбооноос олон улсын хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдрийг улс орон бүр өөрсдийн тогтсон өдөр тэмдэглэж байя хэмээн зарлажээ. Зарим улс оронд жил бүрийн 11 дүгээр сарын 20-ны өдрийг хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөр хэмээн тэмдэглэдэг байна. Үүнээс хойш 1959 онд НҮБ Хүүхдийн эрхийн тунхаглал гаргаж 1989 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдөр Хүүхдийн эрхийн конвенцийг баталсан түүхтэй.

Монгол улс 1952 оноос эхлэн хүүхдийн баярыг жил бүрийн зургадугаар сарын 1-ний өдөр тэмдэглэж байхаар тогтсоноос хойш 67 дахь жилтэйгээ золгож байна. Жил бүр олон мянган хүүхэд энэ өдөр хөөрч баярлан, дуртай амттанаа идэж, хайртай хүмүүстэйгээ хөгжилдөж, баярын өдөр цар хүрээгээ улам бүр тэлсээр байгаа ч эцэг эхээсээ хол, дотно гэх хүнгүй улсын асаргаа сувилгаанд байдаг бяцхан үрс сувиллын газар, асран хүмүүжүүлэх төвүүдэд өнгөрөөж байна. Эдгээр газруудын нэг бол Хүүхдийн төв сувилал юм.

Энэ төвд эцэг эхийн хайр халамж, тэр бүү хэл ангир шар уургаа ч амлаж үзээгүй хаягдсан, олдмол 0-3 насны хүүхдүүд ирдэг. Эндэхийн 120 гаруй ажилтны 80 орчим хувь нь асаргаа, сувилгааны мэргэжлийн ажилтнууд. Эцэг эхээсээ төөрсөн, орхигдсон, гэр бүлтэйгээ хамт байх боломжгүй бүтэн өнчин болон хөгжлийн бэрхшээлтэй, нийгмийн эмзэг давхаргын дутуу нярай, олон аминдэмийн дутагдалтай, саажсан зэрэг бага насны хүүхдүүдийг эмчилж, асарч сувилж байна. Байнгын асаргаанд буюу 24 цагийн турш энд амьдардаг хүүхдүүдийг хүлээж авахдаа 0-1,5 нас, 1,5-3 нас, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн анги гэж гурван ангид сувилдаг. Жилд олон арван хүүхэд ирдэг ч тэднийг гурван нас гарахад зохих шатны байгууллагад шилжүүлэх, өргүүлэх, эцэг эхийг нь олж буцаах зэргээр солигдсоор яг өнөөдрийн байдлаар 43 хүүхэд энд сувилуулж байна.

Манай телевизийн сурвалжлах баг ээж аавдаа эрхэлж, нялхрах энхрий бяцхан насан дээрээ ээлжээр ажилладаг сувилагч, асрагч ээжүүдээ хүлээсээр өөр хоорондоо дассан тэдгээр нялхастай хэсэгхэн хугацааг өнгөрөөсөн юм. Энд хэдийгээр 3 хүртэл настай хүүхдүүд байх ёстой ч долоон настай Амар сувилагч, асрагч ээжүүдтэй ижилдэн дасчээ. Монгол улсын ирээдүй хойч үеийг тодорхойлогч залуус бидний болчимгүй алдаа, тоомжиргүй үйлдэл хэн нэгний эрхийг зөрчих ёсгүй билээ. Биднийг очиход хүү дуртай дуугаа дуулж, илэн далангүй байж нээлттэй бас авьяаслаг гэдгээ харуулсан юм.

Ийн бужигнах зуур Содура гэх содон нэр дуулдав. Эргээд хартал сэргэлэн хоёр нүд гялалзаж сортгор янзага шиг үсээ боосон бяцхан охин дэгдэж байсан юм. Содончимэг гэж асрагч, сувилагч ээж нараасаа нэр авсан бяцхан охиныг Содура хэмээн өхөөрдөх аж. Хэдийгээр сайн ярьж чадахгүй ч сувилагч багш нарынхаа үгийг маш сайн ойлгож, сэтгүүлч миний барьсан микрофоныг хачин жигтэйгээр сонирхсонд эгдүүрхлээ. Содура охин дуулах дуртай бас чамгүй уран нугараач гэдгээ харуулаад амжсан шүү.

Энэ мэтчилэн дурдах олон бяцхан сэргэлэн багачууд ой хагасаас гурван нас хүртэлх хүүхдүүдийн ангид байлаа. Тэд сургуулийн өмнөх боловсрол олгох буюу цэцэрлэгийн насандаа байгаа тул аливаа зүйлийг сонирхож сониучирхан, ном сонин эргүүлэх, дагаж дуурайх зэргээр суралцаж хөгжихийн хүслэн болсон мэт санагдлаа. Гэсэн ч тэдэнд цэцэрлэгийн насны боловсрол олгоход шаардлагатай зурагт ном, буддаг ном, үлгэрийн ном, тоглоом, хичээлийн хэрэгсэл дутмаг байдгийг сувиллын тасгийн хамт олон хэлсэн юм.

Энэ ангийн сувилагчийг Г.Гэрэлмаа гэдэг 16 жилийн турш бяцхан үрсийг эрүүл энх өсгөж бойжуулахад хувь нэмрээ оруулсан туршлагатай бүсгүй. Түүний ярьснаар ангийнх нь хүүхдүүд хоёр ээлжээр ажилладаг хоёр сувилагч, хоёр асрагч гээд ээж шигээ дассан дөрвөн ажилтныг андахгүй сайн танихаар барахгүй өнөөдөр хэн ээлжинд гарахыг ч төвөггүй хэлдэг байна.

Байнга хамт байдаг болохоор яг л ээж шиг нь болчихдог юм. Өвдвөл хамт өвдөнө. 

Хүүхдийн төв сувиллын байнгын асаргаанд байдаг эдгээр хүүхдүүдийг баярлуулах эцэг эх байхгүй ч сувилагч, асрагчдынхаа хамт баярынхаа өдөр бусадтай л адил дуулж хуурдан сурсан мэдсэнээ байгууллагын хамт олонд тайлагнадаг уламжлал тогтжээ.

Г.Гэрэлмаа: Манай анги 15 хүүхэдтэй. Манай хүүхдүүд чийрэгжүүлэлтийн өрөөндөө дасгалаа хийдэг. Зургадугаар сарын 1-ний өдрийг угтаад тэд маань чийрэгжүүлэлтийн өрөөндөө үзүүлэх сургалт хийнэ. Өнгөрсөн хугацаанд мэдсэн сурсан бүхнээ танилцуулж бэлгээ авна, хүүхдэд зориулсан тоглолт үздэг. Хүүхдийн энерги маш хөөрхөн, байнга хамт байдаг болохоор яг л ээж шиг нь болчихдог юм. Өвдвөл хамт өвдөнө. Ажилчдын ээлжийг андахаа больчихсон байдаг. Өнөөдөр Оюука ирнэ, маргааш Ариука ирнэ гээд их сайн мэддэг.

Биднийг очиход хамгийн их сэтгэл өвтгөж, эхийн хайр энэрэл үгүйлэгдэж байгаа мэт санагдсан анги бол тэгээс ой хагас хүртэл настнуудын анги байлаа. Явж ороход хөлд ч орж амжаагүй жаахан нялхас харцаа салгалгүй ширтэж байсан юм. Эх эцэг болсон хэн ч тэднийг тоолгүй өнгөрч чадахааргүй, хэзээ ч тавилгүй тэврээд л баймаар. Энд ирсэн хүүхдүүд эхийн сүү гэж мэдэхгүй тул сүү орлуулагчаар угжих хэрэгтэй болдог. Улсаас төсөв баталдаг ч ердөө нэг  сав нь 20 мянган төгрөгөөс дээш үнэтэй байдаг нярайн сүүн тэжээл тэр бүр худалдаж авах боломжгүй учраас хамгийн хэрэгцээтэй зүйл нь юм. Тус байгууллагын сургалт, гадаад харилцаа хариуцсан мэргэжилтэн Л.Жаргалмаагийн хэлснээр тусалж дэмжье, сайн үйлс хийе гэсэн хүмүүст нярайн сүүн тэжээл, хүүхдийн живх хамгийн их хэрэгцээтэй байдгаа хэлдэг гэв.

Гэр бүлтэй хүүхдүүдийн ард аав ээж, эмээ өвөө, ах эгч байдаг бол энэ хүүхдүүдийн ард манай байгууллагын эмч, сувилагч, асрагч нар л байдаг. 

Бяцхан нярай нараас ялгаагүй байнгын асаргаа сувилгаа шаардлагатай хүмүүс бол хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байдаг. Энэ ангид найман хүүхэд бий. Гурван нас хүрээд дараагийн шатны асран халамжлах байгууллагад шилжүүлэх ёстой ч авах газар олддоггүйгээс 16 нас хүртлээ эндэхийн асрамжинд байдаг аж. Дараа нь тэд хаачих нь мөн л тодорхой бус.

Л.Жаргалмаа: Манай байгууллагад 0-3 настай хүүхдүүдийг авч торниулдаг ч хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд бас ирдэг. Эдгээр хүүхдүүд маань 100 хувь хүний асаргаанд байж миксэрдсэн эрүүл хүнсээр хооллодог. 16 нас хүрсэн хүүхдүүд том хүний асрамжийн газар луу явах ёстой. Гэсэн ч Монгол улсад ийм өсвөр насны гэлтгүй бага насны хүүхдүүдийг авдаг нярайн эмнэлзүйн үйлчилгээтэй газар байдаггүй. Манай байгууллага хүчирхийллийн эсрэг төвтэй хамтран ажилладаг. Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүдийг авах газар байдаггүй тул манайх хүлээж авахаас өөр арга байдаггүй. Нийгмийн архидалт, хүсээгүй жирэмслэлтээс болж хаягдсан, эцэг эх нь нас барсан хүүхдүүд манайд ирдэг. Гэр бүлтэй хүүхдүүдийн ард аав ээж, эмээ өвөө, ах эгч байдаг бол энэ хүүхдүүдийн ард манай байгууллагын эмч, сувилагч, асрагч нар л байдаг.

Миний бие хүүхдийн ариун цэврийг хэрхэн сахидгийг юун түрүүнд сонирхсон билээ. Өндөр төлбөртэй тухлаг хувийн цэцэрлэгүүдэд ч ховор байдаг ариун цэврийн өндөр шаардлага хангасан орчин нөхцөлд тэд өсч хүмүүжиж байгааг харах сайхан байлаа. Хүүхэд бүр стандартын дагуу өөр өөрийн гэсэн ариун цэврийн хэрэглэлтэй, хооллох, унтах, тоглох чийрэгжүүлэлтийн өрөөтэй. Хүүхэд бүр өөрийн гэсэн сам, алчуур, хумсны хутгатай. Хэрэв эцэг эх нь олдоод явсан тохиолдолд тухайн хүүхдийн хэрэглэж байсан ариун цэврийн хэрэгслийг журмын дагуу хаядаг гэв.

Сувилагчид өөрсдийн нөөц бололцоогоор түргэн тусламжийн булантай болжээ. Хүүхэд л учраас гэнэт халуурах, бөөлжих зэргээр бие нь тавгүйрхсэн үед стандартын дагуу хэрэглэх эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг түргэн тусламжийн булан үзүүлдэг.

Манай залуус нэг үеэ бодоход нийгмийн өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлагаа ухамсарлаж, нийгмийн сайн сайханд өөрсдийн гэсэн хувь нэмрээ оруулдаг болсныг бид Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийн оюутнуудаас харж байлаа. Биднийг очиход тус сургуулийн оюутнууд хүүхдүүдийг ээлж ээлжээр авч гаран салхилуулж байсан юм. Ажилтнуудын хэлснээр оюутан залуус, хувь хүмүүс саналаараа ирж сайн дурын ажил хийн хүүхдүүдийг салхилуулах, агаарлуулахад тусалдаг байна. Энэ нь хүнд хүчир ажил хийж, хүний хүүхэд гэлгүй сэтгэл зүтгэлээ зориулж буй сувилагч асрагч ээжүүдийн ажлыг бага ч гэсэн хөнгөвчлөөд зогсохгүй бяцхан үрсийн эрүүл зөв хөгжилд тус нэмэр болж байгааг харуулж байсан юм. Яг л ийм эерэг зөв сэтгэл зүрхтэй залуус олон болбол манай нийгэм эрүүлжих буй за.

Энэ бол бидний Эрүүл мэндийн яамны харьяа хүүхдийн төв сувилал дээр өнгөрөөсөн нэг өдрийн тэмдэглэл байлаа. Монголын маань үрс бүхэн жаргалтай, аав ээжийн хайр халамжаар өлгийдүүлэн, эерэг зөв хандлагатай улс орондоо хэрэгтэй хүн болж өсөхийн ерөөл дэвшүүлье. Бяцхан үр хүүхдийнхээ ирээдүйг бодож эцэг эхчүүд та нар минь үүрэг хариуцлагаа бүү умартаасай.