Үндэсний эрх чөлөөний удирдагч, VIII Богд Жавзандамба хутагтын мэндэлсний 150 жилийн ойг 2019 онд орон даяар тэмдэглэн өнгөрүүлэх тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарсан. Монгол төрийн хаан сууринд заларсан, төр шашныг хослон баригч, наймдугаар Богд Жавзандамба хутагт нь өнө эртнээс улбаатай төрт улс, Монголын тусгаар тогтнолыг сэргээн мандуулах их үйл хэрэгт онцгой гавьяа байгуулсан. Уг түүхэн хүмүүний гавьяаг мөнхжүүлэх, эрдэм шинжилгээний хурал зохион байгуулах, судалгаа хийх, кино бүтээх зэрэг арга хэмжээ зохион байгуулахаар болсон билээ.

Бид нарын хувьд Богд Жавзандамба хутагтын талаарх баримттай мэдээлэл, судалгаа байдаггүй

Тэгвэл өнөөдөр Үндэсний номын санд “VIII Богд Жавзандамба хутагт шашин төрийг хослон баригч хаан хэмээхийн учир” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлыг зохион байгууллаа. Уг эрдэм шинжилгээний хурлаар Богд Жавзандамба хутагтыг шашнаас гадна улс төрийн зүтгэлтэн байсныг илтгэх илтгэлийг танилцуулсан юм. ШУА-ийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн эрдэмтэн, түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор О.Батсайхан “Бид нарын хувьд Богд Жавзандамба хутагтын талаарх баримттай мэдээлэл, судалгаа байдаггүй. Социализмын үед Богд хааныг харлуулан бичдэг байдаг. Ардчилал гарснаар Богд Жавзандамба хутагтын талаарх судалгаа үнэн бодитой болж эхэлсэн. Гэхдээ хангалттай судлагдаагүй байна. 1911 оноос хойших шашин, төрийн зарлигийг сар бүрээр нь төрөлжүүлэн гаргах боломжтой” хэмээсэн юм.

Манай улсын хувьд VIII Богд Жавзандамба хутагттай холбоотой судалгаа нэг түвшинд байгаа юм. Энэ хүний амьдрал, тэмцэл, шашин хийгээд төрд ямар үүрэгтэй байсныг судлахын тулд баримт дээр тулгуурлан судлах хэрэг гарна. Тэгвэл Үндэсний номын санд Богд хаантай холбоотой хувийн архив судлагдаагүй хадгалаастай байгаа юм. Үүнийг дансалж, цэгцлэх зайлшгүй шаардлагатай. Төвд, Монголбичиг, орос хэл дээр гээд олон янзаар бичсэн гар бичмэл, захидал, зарлиг гээд судлагдаагүй зүйлс байгаа.

Үндэсний номын санд Богд хаантай холбоотой хувийн архив судлагдаагүй хадгалаастай байгаа юм. Үүнийг дансалж, цэгцлэх зайлшгүй шаардлагатай

“Уг баримтууд дээр эрдэмтдийн анхаарлыг хандуулан Богд хааны хувь хүнийнх нь амьдрал ийм байж, улс төр, шашных үйл хэрэг ийм байж гэдгийг судалж чадах юм бол энэ хүн зөвхөн Монголын амьдралд нөлөө үзүүлсэн шашин төрийг хосолсон Хаан төдийгүй бүс нутгийн хөгжилд маш том байр суурь эзэлсэн улс төрийн том зүтгэлтэн жинхэнэ төрийн хүн байжээ гэдгийг харуулах боломж нээгдэх юм” хэмээн Үндэсний номын сангийн захирал Б.Ичинхорлоо дурдсан юм.

“VIII Богд Жавзандамба хутагт шашин төрийг хослон баригч хаан хэмээхийн учир” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлын үеэр МУИС-ийн Түүхийн тэнхимийн профессор, доктор З.Лонжид “Богд хааны зарлигаар шинээр бүтээсэн бурхан шүтээн” хэмээн илтгэлийг тавьсан юм. Тэрбээр илтгэлдээ 80 тохой өндөр Мэгжид Жанрайсиг шүтээнийг анх 1911-1913 онд Олноо Өргөгдсөн Богд хаант Монгол Улсын тусгаар тогтнолын билэг тэмдэг болгож нийт Монголын ард түмний сэтгэл, зүтгэлээр бүтээн туурвисан гэдэг. Олноо Өргөгдсөний хоёрдугаар онд Их Мэгжид Жанрайсиг бурхан ба сүмийн хэрэглэлд зөвхөн Сайн ноён хан аймгаас их хэмжээний хөрөнгө, мөнгө цуглуулж гаргаж өгсөн юм байна. Гэтэл 1937 онд энэхүү их шүтээнийг Оросын армийн цэрэг, техникийн хүчээр буулган нурааж, улмаар 1939 онд хойш зөөвөрлөн авч одсон ч одоо болтол хаашаа явсныг тогтоож олоогүй юм.

“Богд хааны зарлигаар шинээр бүтээсэн бурхан шүтээн” хэмээн илтгэлийг тавьсан юм. Тэрбээр илтгэлдээ 80 тохой өндөр Мэгжид Жанрайсиг шүтээнийг анх 1911-1913 онд Олноо Өргөгдсөн Богд хаант Монгол Улсын тусгаар тогтнолын билэг тэмдэг болгож нийт Монголын ард түмний сэтгэл, зүтгэлээр бүтээн туурвисан гэдэг

Мөн Богд хааны зарлигаар Богд уулын хоёр амийг тахих зарлаг гаргасан байдаг бөгөөд яг ямар ам болох байршлыг нь одоо хүртэл тогтоож чадаагүй. Богд уулын хоёр амийг дөрвөн улирлын эхэн сард, мөн сар бүр газар, усны эздийг аргадан тахих хэрэгтэй хэмээн 1919 он хүртэл тахисан байдаг. Түүнээс хойш Богд уулын дээрх хоёр амийг тахихаагүй аж.

---