Дээхнэ, 20-иод жилийн өмнө Төрийн наадмын дэвжээ, Монгол бөхийн өргөөг эзэгнэсэн зургаан залуу заан байв. Г.Өсөхбаяр, А.Сүхбат, Д.Сумьяабазар, Б.Ганбат, Б.Гантогтох, Ц.Цэрэнпунцаг нарын ид үе байсан даа. Тэдний зодоглоогүй наадам бөхийн хорхойтнуудын хувьд давсгүй хоол шиг, нэг нь барилдаагүй бол “...Яав, ийв” гэж бөхийн хорхойтнууд нэхдэг байв шүү. Тэдний хоёр нь Дархан аварга, нэг нь Улсын аварга, бас нэг нь Улсын арслан, хоёр нь Улсын гарьд цолонд хүрсэн билээ.

Наадам болгоноор дурсагддаг Монгол бөхийн агуу түүхийг тэд яахын аргагүй бүтээсэн.

Тэгвэл, сүүлийн үед улс төрийн хүрээнд “...Ардчилал” хэмээн дуугарах АН-ын “зургаан заан” гэж ярих болсон байна. Чих тавьж сонирхлоо. Тэгэх нь ээ, улстөрчид, ялангуяа АН-ынхан “...Хэн ардчиллыг хамгаалж, дарангуйллаас салгаж чадах вэ” хэмээх утга агуулга бүхий санал, хэлэлцүүлгийг өөр хоорондоо албан бусаар өрнүүлэх болжээ. Тэр хүрээнд АН-ын зарим улстөрчид дээрх зорилгын төлөө цаашид үйл ажиллагаагаа чиглүүлэхээ илэрхийлэх болсон байна. Тиймээс, нэр бүхий зарим улстөрчийг “...Ардчилал” хэмээн дуугарах АН-ын “зургаан заан” гэх болжээ. Тэрхүү “зургаан заан” нь УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдорж, УИХ-ын гишүүн Лу.Гантөмөр, УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуяг, УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин, УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар, УИХ-ын дарга асан З.Энхболд нарыг хэлж байгаа юм байна.

Ташрамд, ардчиллын хэд хэдэн хэлбэр байдаг. Ардчилал бол “…Иргэд зохих хөтөлбөрийг биелүүлэх үүрэг бүхий албан тушаалтныг сонгож түүгээр дамжуулан засаглалыг хэрэгжүүлдэг төлөөллийн ардчилал”, “…Дарангуйллын зарлиг бүхий хааны удирдлагаас өөрөөр Засгийн газраа томилдог парламентын ардчилал”, “… сонгогдсон төлөөлөгчид нь шийдвэр гаргах эрх мэдлийг эдлэн хувь хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалахыг тодотгож, цөөнхийн эрхийн эсрэг олонхын хүсэл зоригийг хязгаарласан үндсэн хуультай, хууль ёсыг эрхэмлэсэн чөлөөт ардчилал”, “…Иргэд сонгогдсон буюу томилогдсон албан тушаалтнаар дамжуулалгүй нийгмийн аливаа асуудлыг шийдвэрлэхэд өөрсдөө биеэр оролцдог шууд ардчилал”, “…Зөвлөлтийн ардчилалаар туршигдсан нийгмийн ардчилал, ардчилсан социализм болон пролетарийн дарангуйлал буюу социалист ардчилал”, “…ердийн засаглалыг эсэргүүцдэг улс төрийн философи болон шууд ардчиллын нэг хэлбэр болох анархист ардчилал”, “…Америкийн индиануудын бүлгүүдийн нэг болох Ироквой нийгмийн хэрэглэж байсан Сонгууль явуулахгүйгээр олон хүмүүсийн дундаас хэн нэгнийг санаандгүйгээр сонгох буюу ироквойн ардчилал”, “…Шийдвэр гаргагчдыг санамсаргүй байдлаар сугалан сонгодог сугалаат ардчилал”, “…Зөвхөн сонгуульд ялснаар бус ихэнх хүмүүс үүнд зөвшөөрсний дараа л хүчинтэй болдог зөвшилцлийн ардчилал” гэсэн хэлбэрүүдтэй. Мөн Жон Стуарт Милл “…Ардчилал бол хэлэлцээрээр явагддаг засаглал”, Жорж Бернард Шоу “…Ардчилал бол хүмүүсийг зохих хэмжээнээс нь илүүгүй байдлаар захирах явдлыг баталгаажуулдаг систем”, Абрагам Линкольн “…Ардчилал бол ард түмний засаглал, иргэдээр хянуулж, олонхын төлөө оршдог” гэсэн нь бий. Харин манай улсын ардчиллын төлөөх нам, улс төрийн хүчнүүд, тэр дундаа АН-ынхан ардчиллын эдгээр хэлбэрүүдийн альд нь элэгтэй вэ. Аль хэлбэр нь төгс тогтож байж Монголын ардчилал аврагдах вэ. Улс төрийн хүрээнд, АН-ынхандаа “…Ардчиллын төлөө дуугарах зургаан заан” гэж хэлэгдээд байгаа хүмүүс ардчиллыг хэрхэн, яаж хамгаалах вэ. Эх сурвалжууд “…Тэд удахгүй үг хэлж, үйлдэл хийнэ” гэв.

Б.ГАРЬД

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2025 ОНЫ ЗУРГААДУГААР САРЫН 19. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 114 (7611) 

---