Тавантолгой-Гашуунсухайт-Ганцмод чиглэлийн төмөр зам барих эрхийг манай улс таван удаа олгож, дөрвөн удаа цуцалж, Засгийн газар 45, УИХ таван удаа тогтоол гаргаж байжээ. Хамтарсан Засгийн газрын хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй 14 мега төслөө нэрлэсэн. Үүний эхэнд нь Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын төсөл нэрлэгдэж байна. Уг төслийн бүтээн байгуулалтын ажлыг энэ ондоо эхлүүлж, 2027 онд бүрэн ашиглалтад оруулахаар төлөвлөж байна. Тус бүтээн байгуулалт эхэлсний дараа Шивээхүрэн-Сэхээ, Бичигт-Зүүнхатавч, Ханги-Мандалын боомтууд холбох ажил жигдэрнэ. Тэр хэрээр манай улсын эдийн засагт эерэг өөрчлөлтүүд гарч эхлэх юм. Тус төслийн талаар Зам, тээврийн яамны Төмөр зам, далайн тээврийн бодлого зохицуулалтын газрын дарга Х.Итгэлт дараах мэдээллийг өгсөн юм. 

ЗТЯ-ны Төмөр зам, далайн тээврийн бодлого зохицуулалтын газрын дарга Х.Итгэлт:

- 2008 онд Энержи Ресурс ХХК концессын гэрээ авахад царигийн зохицуулалт байгаагүй. 2010 онд төмөр замын бодлого гарч автоматаар өргөн болж, 2014 онд буцаж нарийн болоод, 2020 онд нарийн царигаа өргөн болгоод өргөнөөр баригдсан. Тавантолгой-Гашуунсухайт-Ганцмод чиглэлийн төмөр замтай холбоотой УИХ-ын таван тогтоол, ҮАБЗ-ийн хоёр зөвлөмж, Засгийн газрын 45 тушаал шийдвэр гарсан байдаг. Түүнчлэн  төрийн гурван өндөрлөгийн ярианы түвшинд нийтдээ 20 гаруй удаа яригдсан.

Төмөр зам барих эрхийг таван удаа олгож, дөрвөн удаа цуцалсан байдаг. Харин царигаа хоёр удаа өөрчилж, хоёр удаа цуцалсан байдаг. Цэгийн асуудлаар Хятадын асуудлаар дөрвөн удаа яриа хэлэлцээр хийсэн. Ингээд 703 дугаар цэг дээр тогтсон.

Хил дамнасан төмөр зам нь тухайн байгаа газрынхаа байгаа цэгээс 28 метрийн өндөрт холбогдоно. 28 метрийн өндөр 32 метрийн өргөн дам нуруутай гүүрэн байгууламж байна. Тус гүүр дээр хоёр төмөр замыг цариг байна. Ингээд 1.4км яваад сална. Хятадын талын өргөн цариг нь зүүн талдаа, нарийн цариг нь баруун талдаа байна. Манайх харин нарийн нь зүүн талдаа, өргөн нь баруун талдаа байна. 1.4 км яваад хоёр төмөр зам тус тусдаа гүүрээр сална. Ингээд нүүрсний экспорт болон Оюутолгойн экспортын таван автозам дээгүүр хоёр төмөр зам даваад далан руугаа буюу шороон дээр бууна. Ийм инженерийн хэцүү хийцлэлтэй байгууламж байна.

Зураг төсөл ТЭЗҮ-г БНХАУ-ын “China Railway Rolling Stock Corporation” хийж гүйцэтгэсэн. ТЭЗҮ-гээр батлагдсан өртөг 979 тэрбум төгрөг буюу 280 гаруй сая ам.доллар юм. Энэ зураг төсөлд зургаан багц асуудал багтаж байгаа.

Үүнд хоёр царигийн гүүр, далан, нарийн царигийн өртөөг байгуулна. Түүнчлэн дохиолол холбооны байгууламж, камерын тоног төхөөрөмж, хил хяналтын байгууллагын төхөөрөмж, зүтгүүр зэрэг багтана.

Олон улсын төмөр замын хамтын ажиллагааны байгууллага 1955 онд үүсгэн байгуулагдсан. Манай улс тус хамтын ажиллагааны байгууллагын гишүүн улс. Тус олон улсын байгууллагын гэрээнд цариг өөр байсан тохиолдолд ачаа өгч байгаа тал нь өөрийн царигаар хүлээж авч байгаа талдаа хүлээлгэж өгнө өө гэсэн байдаг. Ингэхээр манай өргөн цариг Хятад руу орж байж хүлээлгэж өгнө. Хятадууд бидэнд ачаа өгвөл өөрийн нарийн царигаар манай нутаг дэвсгэр дээр хүргэж өгнө гэсэн олон улсын гэрээгээр зохицуулсан байдаг. Ингээд манайх өргөн барьсан учраас хоёр царигийн асуудал яригдаж байна.

Тус төмөр зам ашиглалтад орсноор бид өдөрт арван галт тэрэг тээвэрлэсэн тохиолдолд жилд 30 сая тонн ачаа тээвэрлэх боломжтой гэх тооцооллыг гаргасан. Энэ тоо дээшээ өсөх боломжтой.
Энэ төмөр зам ашиглалтад орсноор одоо 30 сая тонн экспорт дээр нэмж 30 сая тонн ачаа нэмэгдэнэ. Түүнчлэн Эрдэнэс Тавантолгой компани одоо байгаа олборлолт дээр нэмэлт 20 сая тонныг олборлоно. Ингэхээр Эрдэнэс Тавантолгой жилд 1.5 тэрбум ам.долларын нэмэлт орлого, төмөр зам 400 гаруй сая ам.долларын жилийн нэмэлт орлого олохоор байна.

Хятадын талаас Гашуунсухайт-Ганцмод төмөр замыг холбосны дараа Шивээхүрэн-Сэхэ, Бичигт-Зүүнхатавч, Ханги-Мандалын боомтыг холбоно гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Тодруулбал, Шивээхүрэн Сэхэгийн төмөр зам Монголын талдаа бэлэн болчихсон. Хилийн шугамд тулчихсан. Хятадын талдаа 3.75 км дан замын ажил үлдсэн. Өртөө болон бусад байгууламж баригдсан. Энэ 3.75км төмөр зам нь хорь хоногийн ажил гэж байгаа. Шивээхүрэн Нарийнсухайтын бүлэг орд нь 14 сая тонн авто замаар экспортолсон. Нарийнсухайтын бүлэг орд нь 25 сая тонны хүчин чадалтай ч боомтдоо баригдаад ийм бага хэмжээгээр олборлолт явуулж байна. Энэ төмөр зам ашиглалтад орсноор манай улсын нүүрсний экспорт 20 хоногийн дотор 10 сая тонноор нэмэгдэхээр байна.

Дараагийн Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн төмөр зам баригдсан. Монголын тал 600 метр, Хятадын тал 10 км дутуу байгаа. Үүнийг гурван сарын ажил гэж байгаа. Энэ хэсэг нь 15 сая тонны хүчин чадалтай.

Бичигт-Зүүнхатавчын сонгон шалгаруулалтын бэлтгэл ажил хангагдаж байгаа. 2028 оноос гэж тооцож байгаа.
Ингээд дүгнэхээр Гашуунсухайт-Ганцмодны төмөр замын төсөл амжилттай хэрэгжсэнээр бусад хүлээгдээд байгаа боомтуудын төмөр замаар нийтдээ 80 сая тонны уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспорт нэмэгдэх боломжтой юм. Үүнийг дагаад Монгол Улсад валют болон үүнтэй холбоотой төлбөр мөнгө нэмэгдэнэ. Эдийн засагт эергээр нөлөө үзүүлнэ.

Хятад улс 160 мянган км төмөр замын сүлжээтэй. Жилийн ачаа тээврийн хэмжээ тэрбум тонноор яригддаг том сүлжээ. Монгол Улс Хятад улстай төмөр замын боомтуудаараа холбогдох нь эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой юм.

Дэлхийн өнцөг булан бүрээс буюу ОХУ, Казахстан, Индонез, Австрали, Канад, Чили зэрэг улсууд Хятадтай нүүрсний худалдаа хийхийг эрмэлзэж байна. Манай улсын хувьд газарзүйн давуу байдал, нүүрсний тээврийн зай богино гэдгээрээ давуу талтай юм гэв.

---