Монгол-Голландын хамтарсан “Тахь” төслийн анхны багт багтаж, Хустайн нурууны байгалийн цогцолборт газарт найман жил ажиллаж, тахийн сэдвээр докторын зэрэг хамгаалсан эрдэмтэн А.Энхтөрийг “Халуун сэдэв” нэвтрүүлэгт урьж ярилцлаа.
Тахийн биологич, Биологийн ухааны доктор А.Энхтөр:
-Би хустайн нуруунд 1998-2005 оны хооронд найман жил ажилласан хүн. Тахийн сүргийг өдөр шөнөгүй, өвөл зунгүй хариулж яваа тахьчдадаа юуны түрүүнд мэндчилгээ дэвшүүлье. Тахийн асуудлаар эрдмийн зэрэг хамгаалсан Монгол Улсын анхны хүн нь би. Монголд гэлтгүй дэлхийд тахийн асуудлаар докторын зэрэг хамгаалсан хүн ховор. Би тахь Монгол Улсад хэрхэн нутагшиж байгааг судалж эрдмийн зэргээ хамгаалсан. Удахгүй Монгол Улсад тахь нутагшуулсны 30 жилийн ой болно. Энэ ойг тохиолдуулан тахийн асуудлаар нэг бүтээл гаргачихаар ажиллаж байна.
Ингээд уг бүтээлдээ Хустайн нуруунд тахь хэрхэн нутагшиж байна, тоо толгой нь хэд болж байна гэдгийг зогсоох зорилгоор би тоон материалуудыг цуглуулахад эргэлзээ дагуулсан тоо баримтууд гарч ирлээ. Тэр нь юу вэ гэхээр Хустай нурууны цогцолбор газрын тайланд Монгол оронд 1992 оноос хойш хэдэн тахь ирсэн, хэдэн тахь нь унагалсан, хэдэн тахь хорогдсон бэ гэдэг тоон мэдээлэл хүснэгтээр байдаг. Гэтэл тус хүснэгтэд 1994-2010 он хүртэлх оны тахийн хорогдлын тоог эрс бууруулсан байна. Тухайлбал, 2004 онд 22 тахь хорогдсон байхад шинэ тайланд 4 тахь хорогдсон гээд бичиж, 2005 оны тайланд 29 тахь хорогдсон гэсэн байхад шинэ тайланд тав гэхчилэнгээр зөрүүтэй бичсэн байгаа нь анхаарал татаж байна.
Ингээд энэ ноцтой асуудлыг тодруулъя гээд Хустайн нурууны цогцолбор газар руу холбогдох гэхээр болохгүй байна. Дарга нь утсаа авахгүй юм. Фэйсбүүкээр мессэж бичихээр уншсан мөртлөө хариу өгөхгүй байгаа.
Тус тайлангаас харахад сүүлийн гурван жилийн тайландаа тахийн тоо толгойн хорогдлыг бууруулан бичсэн байгаа. Мөн тус тайланг нь эрдмийн зөвлөл хэлэлцэж баталдаг.
Тахь бол дэлхийн ард түмний хайрыг татсан амьтан. Тиймээс тахийн тоо толгой эрс цөөрсөн асуудлыг би танай телевизээр дамжуулан олон нийтэд хүргэж байна. Монгол хүн адуундаа хайртай. Тахь гэтэл адуун сүргийн өвөг нь. Энэ төрөл зүйл устах гэж байхад нь гадаадын улс орнууд, эрдэмтэн судлаачид олон удаагийн хурал хийгээд тахь гэдэг амьтан устахад хүрлээ. Энэ амьтныг авран хамгаалах сүүлийн найдвар нь уугуул нутагт нь сэргээн нутагшуулах юм байна гэж үзээд нутагшуулсан.
Тахийг монголд нутагшуулснаас хойш 813 тахь хорогдсон байна. Гэтэл одоо байгаа амьд тахь нь 380 гаруй байна. Хорогдсон тахиас амьд байгаа тахийг хасахд 365 сох дутаж байгаа. Би энэ тоог андуураагүй гэж л найдаж байна.
Хүмүүсийн хүнсэнд Шонхор, Хархорин, Нарантуул захын махны лангуун дээр ирсэн юм биш биз?. Монголчуудын мөнгөнд шунах шунал, ёс жудаггүй амин хувиа хичээх үзэл нийлээд ийм бусармаг зүйл хийхээс буцахгүй болсон шүү дээ.
Махны экспортонд явчихав уу яав? Хятадууд хэдэн мөнга өгөөд явуулахад манай маанагу бол явчина шүү дээ.
Ph.D hamgaalsn ymu
Тахь ярьж байхад юун ph.d . Тэрийг хамгаалсан хамгаалаагүй бүх юм нь тоо баримттайгаа байна .
Шалгах хэрэгтэй, орон нутгийнхан санаатайгаар хулгайлж адуутайгаа эрлийзжүүлэх гэж оролдож байгаа биз, сайн үүлдрийн үхэр, хонь, ямааг ингээд сурчихсан гэж хөдөөнийхөн ярьдаг гэсэн байх шүү
Зөвхөн тахь ч биш монгол орны хөрс судлалын шинжлэх ухааны анхны эрдэмтдийн ч бас нэг. Мундаг багш даа
Ингэж солиорох ямар хэрэг байнаа. Нэгэн үе тогооноос нь хоол идэж яваагүй юм элдэв юм зохиогоод буруу зөнөж байна даа.
яг тийм
Дарга нь согтуу тахийн сахар дайлдаг шуу биз хятадууд ондор унээр авдаг
Тэгээд амаа үдүүлээд суух уу? Ер нь ийм хөгийн үзлээ орхихгүй бол болохгүй хаа газар
Itgehgui l baina daa. Ta dahin nyaglana uu?
Aan tged shalgaad uzeech dee tsaana chin ecologiin alban baiguulagdtsan bxad shalgaal bolloo shde
Тийм хэдэн зуугаараа дутна гэж юу байдаг юм бэ. Хардаад байгаа юм бол очоод уулаар ѳѳрѳѳ гүйгээд сүрэг бүрээр нь бүртгээд тоолооч
Чи нухаж идээд бгаа биз дээ устайн нурууны байгал хамгаалагчид ан хийлгэдэг нь унэн шуу дээ
шуналтангууд бас л идээ биз ээ. тэдэнд мөнгө хэрэгтэй болохоос эх орны баялаг энэ ард түмний бахархал гэж юу болохийг ойлгох шаардлага огт байхгүй. бид юу маш сайн ойлгох ёстой вэ. шунал хүслээ дийлэхээ больсон авилгачдийг ямарч албан тушаалд байлгах ёсгүй юм байна. ер нь хэн уран гоё ярьж их амлалт өгнө тэр хэмжээнээсээ хэдэн түм дахин их идэх хүсэл шуналтай нэгэн гэж ойлгох цаг аль хэдийн болчихсон байна.
Харамсалтай, одоо ч амьтан байтугай хүнээ ч хайрлахгүй цөвүүн цаг болсон юмдаа. Хамгаалах үүрэг хүлээсэн газрын удирдлагад хариуцлага тооц.
Болиочээ нягтлаагүй ойлгоогүй юмаа асуудал болгож яриад нэг л их мундаг хүн хэхэ. Та ер нь хэзээ юм ойлгодог байсын.
Ийм хариуцлагагүй мэдэгдэл хийгээд сууж байдаг судлаач хүн байж болдог юм уу? Ийм нөхдүүд л эрдэм шинжилгээний салбарын нэр хүндийг унагаж байгаа юм шүү дээ.
Өөрийгөө эрдэмтэн гэж итгэдэг л юм байх даа. Хүн өөрийгөө голохгүй нь сайхан юм даа. Эрдэмтэн хүн тоон мэдээ цуглуулах гэж байгаа бол эх мэдээллээс нь цуглуулах ёстой биз дээ. Хаанаас авсан нь мэдэгдэхгүй 1 хүснэгт барьчихаад л тайлангаасаа зөрөөтэй байна гээд тэнэгтээд байх юм.
Нэг л тусгай хамгаалалттай газар нэрийн доор хараа хяналтгүйгээр байгалийн амьд үзмэр тахь буга согоо тарвага гахай гэх мэт амьтдаар маань бизнёс хийгээд байгаан биш үү. Сайн нягтлан шалгаж хяналт тавих хэрэгтэй
Багшийг дэмжиж байна. Ер нь бол байгальдаа амьтад, ялангуяа, өвсөн тэжээлтнүүд хорогдох нь байдаг л асуудал. Ялангуяа, сэргээн нутагшуулж буй амьтдад ийм явдал заавал тохиолддог. Үүнийг дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрдөг. Тэрнийг нэг их мундаг хорогдуулж, эндүүлэхгүй байж тогтоох байсан юм шиг ярих нь утгагүй. Сэргээн нутагшуулж чадсан монголчуудын туршлага, амжилт шүү.
тэр нэг дарганцар нь утсаа авахад яадаг байна, энэ хүн чинь өөрийнхөө ажиллаж байсан үеийг сайн мэдэж байгаа шүү дээ
Iim hariutslagagui zuil yarij mongoliin olon biologich, amitan sudlaachdiig uguisgej baigaa ni onts bish baina. Yamar ashig haraad bna aa. End comment bichsen humuus ch gej yun mahnii zah, yun erliiz mori, iimerhuu hudlaa zuild surjignej huilardag bolohoor chin hedhen duraak songuuli bolgonoor bidneer songuulij garch ireed ergeed oshiglood baigaa yum shuu dee
Чиний биолгич гэж юу байсан юм. 2015 оны тайландаа 29 тахь үхсэн гэж бичээд, 2019 онд гаргасан тайландаа 2015 онд 4 тахь үхсэн гээд бичээд байж байгаа нь ямар учиртай юм
Yah gj ingdiinbdee hudlaa ooriigno toohgui bgaan bishuuu
Манайхан хайнга шүү ! ТАХ-ийн хорогдлыг дарж мэдээлсэн нь анхаарал татлаа .Экилогийн цагдаад хандах хэрэгтэй гэж бодлоо .Магадгүй ЛАНГУУ нь дээр байжч болох юм Хардах эрхтэй хө.
Нийт ирсэн болон төрсөн тахийн тооноос хорогдсон тахийн тоог хасахаар 365 тахь дутна уу гэхээс үхсэн тахины тооноос амьдынх нь тоог хасаад юу гарах вэ дээ. Бодож байгаа аргаа нэг шалгавал яасан юм бол?
Энэ сэтгүүлч андуурсан байлгүй, хорогдсон тахийн тооноос амьдыг хасаад юу бодоод байгаан бэ? Гол нь судлаач нар баримттай зүйл гаргаж тавих ёстой. Мөн энэ хүний тавьж буй асуудалд Хустайн ТХГ-ын Захиргаа албан ёсны хариу өгч няцаалт хийх хэрэгтэй. Өөрсдөө бас судалгаа мониторинг хийдэг улс ш дээ. Дуугай байгаад байвал баригдсан хүмүүс байна гэж ойлгохоор байна.
hyatadiin xinjani tv suvgaar tahi urjuulj bgaa tuhai garch bnalee......
Арай ч төхөөрөөгүй байлгүй дээ Анхааралгүй тайлан бичиж байгаа юм биш үү дахин албан ёсоор тооллого хийвэл яасан юм бэ?????
Албан ёсоор дахин тооллого хийх хэрэгтэй юм биш үү
Alban yosoor shalgah heregtei shuu. Ali ni unen hudal yarij bgaag todorhoi bolgoh heregtei.
Амьтан юм чинь хөгширч үхнэ биз дээ.доктор гуай.30 жил шүү дээ.
Хулгайлахгүй юм гэж байхгүй юмаа.
Хорогдсон тахь дээр амьд бгаагаа нэмэж нийт бсан тахийн тоо гарах бхаа
Тахийн нэрээр мөнгө цохих гээд л тоо толгой нь өсөж байна гээд мэдээ явуулахын тулд байгалын шалгарлаарх хорогдлыг нь нуугаад өнгөрөө биз
Амьд юм чинь үхдэг нь жам, харин зүй бус хорогдол нь хэд юм бол
Хааис-н хачиг баттөр хуссан байх...
Жаргалантад гүү хураалгачихсан тхаийн азарга
Жаргалантад гүү хураалгачихсан тахийн азарга 3-4 жилийн өмнө явж л байсан даа
Мал тоо хоёр мэддэггүй мал байна ш дээ ямаар бараа таваар биш хэхэ
Энэ хүн тахийг дэлхийд ганц, хоёр мэддэг хүн дээ
Алаад идчихээ биз! Халхууд хулгайч юм чинь!
By ad taxi xaashaa alga boloo we?
By ad taxi xaashaa alga boloo we?
махны ченжүүдээр хэдэн тахиа харуулаад баигаа юм биздээ.
Энэ өвгөн худлаа ярьлаг хүн байна.Хустайн цогцолбор газрын дарга ажилдаа маш хариуцлагатай мундаг залуу байдаг юм билээ.Юун энэ өвгөнөөс хоёр гурав дүү гэж.Хүүхэд шиг нь залуу штээ.Хустайн засаг захиргаа мундаг ажиллаж чадах итгэл найдвартай хүмүүс ээ.Тоо баримтаа баталгаатай мэддэг байж мэдээлэл хүргэдэг байх хэрэгтэй баймаар юм.Эрдэмтэн хүн гэхэд арай л юмаа.Эсвэл зөнөөд байгаа юм болов уу хөөрхий.
Хамгаалагч гэж хүн байдагбиздээ. Тэдний цалин хангамж бага тул найраанд ороод байгаа юм уу? Хариуцлага тооцох хэрэгтэй
бас нэг ждү нөхөр гарч иржээ...энэ салбарт новшнуудыг сайн хянаж байхгүй бол хаана ч гарч ирж магадгүй
Ийм хүмүүсийг гадныхан ашиглаад мунхруулаад хамаг юмыг нь авахаас яахав ямар ч гэмээр юм хэлэх үг олдохгүй хариуцлага л хаа хаанаа муу байна даа болдог бол хатуухан шийтгэл л хэрэгтэй бна
Тэр тахьчидтайгаа дахин сайн нийлж тоолоод үнэхээр дутсан, бас хорогдлыг нь, хорогдсон шалтгааныг нь зөв мэдээлдэггүй бөгөөд ямар нэг буруу үйл ажиллагааны шинж байвал яаралтай хариуцлага тооцмоор юм байна даа
Юу гэж ойлгох вэ?! Арай ч дээ
Shinjlex uxaand toog zasaj bolokhgyi. Zassan xynd xariutslaga tootsox xeregtei. Ene xyn zov l yarij baina
Наад Хустайн Нурууны дарга нь яагаад холбогдох дургүй бгаан.Наад нөхөрт чинь учир бна.Шалга буруутай бол хариуцлага тооц их л томорсон нөхөр бна да.Ер нь энэ дарга нэртэй хулгайч луйварчид л Монголыг үгүйрүүлж үнсийг нь хийсгэх гээд бгаа шүү
Уяачдын адуунд хай, бизнесс болсон байж мэднэ
Хорогдсон тахиас амьд байгаа тахийг хасахад 365 сох дутаж байгаа гэсэн үг өгүүлбэрийг ойлгохгүй байна.
Ene medeelliig tsgdaa tagnuul shalgamaar yum bna shuu magadgui avligach hurgan darga nar nuutsaar zarj hil davuuldag bj ch magadgui yum
Юу гэнээ мэдээллийн хэрэгслээр болохоор байнга л харж хандаж байгаа ийм нөхцөлд ингэж хамгаалж байна гээд байсан харж хандаж чадаагүй юм уу?!?!
Балиар хулгайчид , тахийг хүртэл зүгээр орхиж чадахгүй бузрууд! Зарим нь хурдан мориныхоо цусыг сайжруулах гээд мөнгөөр авлигадаад адуун сүрэгтээ тавьсан байгаа даа, тэр малчид нь худалдагдаа биз. Ёс суртахуун гэж монголд байна уу??? Айлд тавьсан мал өсдөггүй гэдэг ёс шиг болсон хулгай малчдын дунд байдаг нь ийм чухал дээр хүртэл дэлхийн шившиг болж байдаг
Цэргийн ангиудын захирагч.удирдлагууд ш дэ.Би жуулчинд явдаг.олон хүн Гуван зуун арван . . . . .-р ангийн захирагчыг өвлийн цагаар Буга Тахь бууддаг гэж сонссон..тарвага бол асуудал биш гэдэг шүү...