Улаанбаатар хотоос зүүн чиглэлд гарах буюу Гачууртын уулзвараас Налайх-Чойрын уулзвар хүртэлх авто замыг одоо болтол Улсын комисс хүлээж аваагүй гэвэл уншигч та итгэх үү. Харамсалтай нь, энэ үнэн. Улсын комисс хүлээж аваагүй, баталгаагүй шахам замаар нийслэл, орон нутгийн иргэд өдөр бүр зорчиж байна.

БНХАУ-ын 36 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр барьсан тус замын ерөнхий гүйцэтгэгчээр өмнөд хөршийн “Синохайдро лимитед корпорэйшн” ажиллаж, 2019 оны арваннэгдүгээр сард хөдөлгөөнийг нь нээж байсан билээ.

Нэлээд хэдэн жил зүүн чиглэлийнхнийг шороо, тоос, энхэл донхол дундуур зорчуулж “зовоосон” эл замын хөдөлгөөнийг нээх үеэр тухайн үеийн эрх мэдэлтэн, сайд, дарга нар “Манай иргэд энэ замыг 100 хувь ашиглалтад орсон гэж ойлгож болохгүй. Ирэх жил гэхэд явган хүний болон дугуйн зам, гэрэлтүүлгийн ажлыг хийснээр 100 хувь ашиглалтад оруулна” гэж байсан юм даг. Түүнээс хойш 5-6 жил өнгөрөхөд тус замд Улсын комисс ажиллаагүй, ашиглалтад бүрэн хүлээж аваагүй учраас баталгаагүй гэхэд хилсдэхгүй нь.

Тус замд өнгөрсөн долоо хоногт явган хүний гарц дээр 12 настай хүүхэд хурдтай явсан “Приус-30” загварын эмэгтэй жолоочтой машинд дайруулж гэмтсэн бичлэг олон нийтийн сүлжээнд цацагдаж, жолооны сургалтын чанартай холбоотой шүүмжлэл их гарлаа. Мэдээж гарц дээр өмнөхөн нь яваа тээврийн хэрэгсэл хурдаа сааруулж, явган зорчигчийг өнгөрүүлэх үүргээ биелүүлж байхад дэргэдүүр нь хурдлан өнгөрч байгаа жолооч эмэгтэйн буруу бий гэдэг нь ойлгомжтой.

Энэ ослоос үүдэлтэйгээр улс төрчид попрох алхмаа ч хийгээд эхлэв. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн “Хүүхдийг зам, тээврийн ослоос урьдчилан сэргийлэхэд дэмжих бүлэг байгуулах саналыг 40 гаруй гишүүн дэмжинэ гэдгээ илэрхийллээ. БНСУ-д зам, тээврийн ослын улмаас өнгөрсөн онд 14 хүүхэд нас барсан байна. Гэтэл хүн амын тоо нь хэд билээ. Тэгэхэд манай улсад өнгөрсөн онд ослын улмаас зөвхөн эндсэн тоог нь харахад 70 хүрэх гэж байна. Хамгийн чухал зүйл бол эрх зүйн орчныг сайжруулах ёстой. Цэцэрлэг, сургууль шинээр барихдаа л зам нь хурд сааруулагчтай, гэрлэн дохиотой байх ёстой гэдгийг хуульчлах хэрэгтэй. Өнгөрсөн долоо хоногт Баянзүрх дүүргийн нутаг, Хонхор орчимд 12 настай хүүхэд зам, тээврийн осолд орлоо. Гэтэл тэнд хурд сааруулагч байхгүй, олон машин хурдтай явдаг ачаалал ихтэй зам. Би Баянзүрх дүүргээс сонгогдсон учраас байнга л гарц, гүүрэн зам тавихыг шаарддаг ч хэрэгждэггүй. Хууль, эрх зүйн орчныг сайжруулах нь энэ хүрээнд хийх эхний ажил. Хоёрдугаарт, хариуцлагын асуудлыг өндөрсгөх. Тээврийн хэрэгсэл барьж байгаад хүүхэд гэмтээсэн осол гаргасан бол хариуцлагыг дээшлүүлэх ажлыг хийх боломжтой” хэмээсэн.

Өдөр тутам шахам хүүхэд зам, тээврийн осолд өртөж байхад яагаад чив чимээгүй байснаа гэнэт ийн дуугарах болов. Одоогоос яг нэг жилийн өмнө Чингэлтэй дүүргийн нутаг, Хайлаастад явган хүний замаар зорчиж байсан 16 настай охин машинд мөргүүлж нас барсан, 4-14 насны хүүхдүүд, насанд хүрсэн нэг хүн гэмтсэн осол гарахад ус балгасан юм шиг л өнгөрөөцгөөж байсан шүү дээ, энэ улс төрчид. Оройтсон ч тэд ухаарч буй нь сайн хэрэг. Тэд хурд сааруулагч ярихынхаа оронд Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн долоодугаар зүйлд заасан “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын үндэсний зөвлөл”-ийг ажиллуулахыг шахаж шаардах нь зүйд нийцмээр. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах үйл ажиллагааг улсын хэмжээнд нэгтгэн зохион байгуулах үүргийг хэрэгжүүлэх, Ерөнхий сайдын тэргүүлдэг тус зөвлөл ажилладаг, эсэх нь ч тодорхойгүй өдий хүрч буй билээ.

Хууль тогтоогчид зураг төслөөсөө өөр баригдаж, төсвийн, татвар төлөгчдийн хөрөнгийг үр ашиггүй зарцуулсан, Улсын комисс одоо болтол хүлээж авахгүй байгаа барилга, байгууламжуудын асуудлыг Засгийн газраасаа нэхвэл зөв биш үү.

ХОРООНЫ ЗАСАГ ДАРГА ХҮСЭЛТ ӨГӨӨД ТАВАН ГАРЦ ХИЙЛГЭСЭН ГЭВ ҮҮ

Улсын хэмжээнд энэ оны эхний гурван сарын байдлаар зам, тээврийн 1077 осол гарсан нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 91.3 хувиар өссөн үзүүлэлт гэдгийг ЦЕГ-аас гаргасан тоон мэдээлэлд дурджээ. Үүний улмаас 354 хүн хохирсон бөгөөд тэдний 200 гаруй нь хүүхэд аж. Тэдгээрээс 75 нь гарц дээр осолд өртсөн байх юм. Явган хүний гарц, авто замын зорчих хэсэгтэй нэг түвшинд огтлолцож байгаа нь хүмүүс осолд өртөж гэмтэх, амиа алдах эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Тиймдээ ч Гачууртын уулзвараас Налайх-Чойрын уулзвар хүртэлх 20.9 км авто замд ижил түвшний огтлолцолтой гарц хийхгүй байхаар тусгасан гэдэг. Харамсалтай нь, монгол, хятад дарга нар “төсвөөс нь иддэг”-ийн үлгэрээр болсон бололтой. Баянзүрх дүүргийн XI хорооны нутаг, Хонхор хүртэлх авто замд 12 настай хүүхэд зам, тээврийн осолд өртөж буй бичлэг олон нийтийн сүлжээнд түгсний дараа иргэдийн мэдээлж буйгаар цөөнгүй хүүхэд машинд дайруулж, амь, эрүүл мэндээрээ хохирсон байх юм. Нэгэн хэрэгт нь тухайн замыг Улсын комисс хүлээж аваагүй, анхны зураг төслөөсөө өөр гэдгийг тодорхой дурдсан байлаа.

2023 оны хоёрдугаар сарын 20-нд хуучин Баянзүрхийн товчооны ойролцоох замд “Тоёота пробокс” загварын автомашины жолооч Д.Б зам хөндлөн гарч явсан, “Си юү” сүлжээ дэлгүүрт худалдагчаар ажиллаж байсан оюутныг дайрч амийг нь хохироожээ. Өөрөөр хэлбэл, олон нийтийн сүлжээнд өнгөрсөн долоо хоногт бичлэг нь цацагдсан болон энд өгүүлэн буй хоёр жилийн өмнөх осол яг нэг замд гарсан байх юм.

Уг нь Замын хөдөлгөөний дүрмийн 16.1-т “Явган хүний зохицуулалтгүй гарц руу ойртон ирсэн жолооч хурдаа хасаж, уг гарцаар гарч байгаа болон гарахаар завдаж байгаа явган зорчигчид зогсож зам тавьж өгнө”, 16.3-т нь “Явган хүний гарцын өмнө тээврийн хэрэгсэл зогссон буюу хурдаа хасаж байвал зэрэгцээ эгнээнд араас нь ирсэн жолооч мөн хурдаа хасах буюу зогсож, энэ дүрмийн 16.1, 16.2-т заасныг баримталж хөдөлгөөнөө үргэлжлүүлнэ” гэж заасан байдаг. Дүрмийн уг заалтыг жолооч нар зөрчсөнөөс осол, хэрэг үйлджээ. Талийгаач оюутан “Си юү” сүлжээ дэлгүүр буюу “Премиум нексус” ХК-ийн салбарын менежерийнхээ даалгасан үүргийн дагуу сүү авчрахаар гарч яваад ийн осолд өртсөн аж.

Энэ хэргийг мөрдөх байгууллагад шалгаж, шүүхээр шийдвэрлэх явцад тухайн замын зураг төсөлд өөрчлөлт оруулсан, Улсын комисс хүлээж аваагүй гэдгийг гэрчүүд тодорхой дурдсан байгаа юм. Тодруулбал, 2019 оны арваннэгдүгээр сард Засгийн газраас тухайн замыг нээх шийдвэр гарсан боловч өнөөдрийг болтол Улсын комисс хүлээж аваагүй талаар Зам тээврийн яам, Авто замын газрынхан мэдүүлжээ. Тухайлбал, нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын мэргэжилтэн Б.Жаргалдүүрэн гэрчээр мэдүүлэхдээ “Осол болсон замд гүүрэн гарц байгуулахаар зураг төсөл, төлөвлөгөөнд тусгасан боловч гүйцэтгэгч компанитай санхүүжилтийн асуудлаар санал зөрсний улмаас бариагүй. Баянзүрх дүүргийн XI хорооны Засаг даргаас гаргасан хүсэлтийн дагуу таван байршилд явган хүний гарц шинээр хийсэн” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, Гачууртын уулзвараас Налайх-Чойрын уулзвар хүртэлх замын тухайн хэсэгт гүүрэн гарц барихаар төлөвлөсөн боловч зураг төслийг нь өөрчлөөд явган хүний гарцын хэвтээ, босоо тэмдэглэгээг хийчихсэн гэсэн үг. Хэрэв гүүрэн гарц байгуулсан бол тухайн хэсэгт хүмүүс осолд өртөж, амь, эрүүл мэндээрээ хохирох эрсдэл маш ихээр буурах нь мэдээж.

Иргэдийнхээ эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг баталгаажуулж хангах ёстой Засгийн газар өнөөдөр дээрх замыг ашиглалтад хүлээж авахгүй, зохих ёсоор хяналт тавьж, төлөвлөсөн гүүрэн байгууламжийг нь бариулах үүргээ хэрэгжүүлэхгүй байгаа эс үйлдэхүйн улмаар хүүхэд залуус хохирч үлдэх ёсгүй баймаар. Үндсэн хуулийн 16.2-т “Монгол Улсын иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй” гэж заасан. 2023 онд энэ хэргийг шүүхээр шийдвэрлэхэд “Гэмт хэрэг үйлдэгдсэн газар орчмын замын бүтээн байгуулалт, явган хүний гарц гаргасан нөхцөл байдал нь Монгол Улсын эрх бүхий байгууллагаас баталсан стандартад нийцсэн, эсэх нь тодорхойгүй байна. Энэ нь гэмт хэрэг гарахад нөлөөлсөн байж болзошгүй байх тул гэмт хэргийн шалтгаан нөхцөлийг арилгуулах, “Гачууртын уулзвараас Налайх-Чойрын уулзвар” хүртэлх авто замыг Улсын комисс хүлээж авахгүй байгаа шалтгааны талаар зохих мэдэгдлийг холбогдох байгууллагад хүргүүлж, арга хэмжээ аваагүй” гэдгийг ч тодорхой дурдсан байна.

Уг нь гэмт хэргийн шалтгаан нөхцөлийг арилгуулах талаар прокурор, мөрдөгчийн зүгээс ЗТЯ, нийслэлийн Замын хөгжлийн газарт мэдэгдэл хүргүүлсэн гэдэг ч түүний мөрөөр ямар арга хэмжээ авсан нь тодорхойгүй өдий хүрч. Холбогдох яам, газрынхан прокурор, мөрдөгчийн мэдэгдлийг үл ойшоож, чихнийхээ хажуугаар өнгөрөөсний гороор өнгөрсөн долоо хоногт хүүхэд автомашинд дайруулж гэмтлээ. Цаашид хэчнээн хүн тэнд осолд өртөхийг хэн ч мэдэхгүй. Шүүх бүрэлдэхүүн ч “Энэхүү зам, тээврийн осол гарсан замын бүтээн байгуулалтын ажил бүрэн гүйцэд хийгдээгүй, явган хүний гүүрэн гарцыг зураг төсөлд зааснаар байгуулаагүй, хийсэн гэх гарц нь стандарт, шаардлагад нийцсэн, эсэх нь тодорхой бус, замыг Улсын комисс хүлээн аваагүй байхад ашиглалтад оруулсан нь осол гарах, хүн амь нас, хуулийн этгээд эд хөрөнгөөр хохирох шалтгаан нөхцөл болсон, эсэх талаар эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг хэрэгжүүлэгч нарын хэн ч ямар нэг байдлаар дүгнэлт хийгээгүй байна. Үндсэн хуулийн 19.1-т “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна”, Прокурорын тухай хуульд “Прокурор үйл ажиллагаандаа хүний эрх, эрх чөлөө, нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах зармыг баримтална”, “Прокурор хуульд заасан чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ хүний эрх, эрх чөлөө, нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах, түүнийг зөрчигдөхөөс сэргийлэх, зөрчигдсөн эрхийг сэргээх арга хэмжээ авна”, “Прокурор гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор гэмт хэрэг, зөрчил гарахад нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөлийг арилгуулах мэдэгдэл бичнэ” гэж заасны дагуу хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах, зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх, гэмт хэрэг үйлдэгдэх шалтгаан нөхцөлийг арилгуулах талаар бодитой, үр дүнтэй нөлөөллийн арга хэмжээ авч ажиллах шаардлагатай” гэж дурдсан байна.

---