“Хан Тайшир уулын аймаг 100 жил” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлын үндсэн илтгэлийг “Чингис хаан” музейн захирал, академич, түүхийн түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор С.Чулуун тавилаа. Тэрбээр илтгэлийнхээ хүрээнд одоогийн Говь-Алтай аймгийнхан Монголын тусгаар тогтнолд ямар үүрэг гүйцэтгэсэн талаар дэлгэрэнгүй тайлбар, мэдээлэл өгсөн юм.

Тэрбээр энэ тухайд “Засагт Хан аймгаас Хан Тайшир уулын аймаг байгуулах хүртэлх түүхэн үйл явдлуудын талаар өгүүлсэн илтгэл тавилаа. Засагт Хан аймаг бол 16-р зууны сүүл үед байгуулагдаж, 20-р зууны эхэн үед 1923 он хүртэл Засагт Хан аймаг гэж нэрлэгдэж явсан. Энэ хугацаандаа Засагт Хан аймаг өмнө талдаа Манж чин улстай, хойд талдаа Хаант орос улстай хил залгаж, өргөн уудам нутгийг хамран оршдог байлаа. Нэгэн цагт Засагт Хан аймгийн нутаг, одоогийн ОХУ-ын Красноярскын хязгаар, Енисей мөрний сав нутаг хүртэл өргөжиж байсан. Хойд зүгийн Засагт Ханы ноёд Оросын эзэн хаадтай эн тэнцүү харилцаж, дипломат бодлогоор Орос улсыг Тагна Тувагийн нуруу, Хөвсгөл, Увс нуурыг эзлэхээс хамгаалан сууж байсан.

Мөн Засагт Ханыхан өмнө талдаа Манж чин улстай эн тэнцүү харилцахыг хүсэж, 1691 онд халхын Хан-ууд Долон нуурт чуулахад Засагт Ханы Гэндэн хунтайж тэргүүтэй хүмүүс дөрвөн жил Сэлэнгийн сав нутагт суусан байх жишээтэй. Ингээд Засагт Ханыхан Монголын түүхэнд, тусгаар тогтнолд онцгой түүхэн үүрэг гүйцэтгэсэн. Товчхондоо, Засагт Хан аймаг 16-р зууны сүүлд байгуулагдах үзэс 20-р зууны эхэнд Хан Тайшир уулын аймаг байгуулагдах хүртлээ Монголын түүхэнд тэр дундаа улсын дотоод эв нэгдэл, гадаад ертөнцөд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн түүхтэй. Тэгэхээр Засагт Хан аймгийн голомт бол Хан Тайшир уулын аймаг. 1912 онд Хан Тайшир уулын аймаг гэж нэрлэгдэж байсан түүхтэй”хэмээн тайлбарлалаа. 

---