Улаанбаатар хот руу түүхий нүүрс оруулахыг 2019 оны 5 дугаар сарын 15-наас тасалбар болгон хориглох Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Түүхий нүүрсийг бүрэн хориглож, оронд нь нийслэлийн гэр хорооллын 180 мянган өрхөд шахмал түлш санал болгож байгаа. Энэ дагуу “Эрдэнэставан толгой” ХХК-ийн дэргэд охин компани байгуулсан ба  “Таван толгой түлш” ХХК-ийн үүрэг нь нийслэлчүүдийг түүхий нүүрстэй ижил үнээр сайжруулсан шахмал түлш нийлүүлэх юм. Туршилтын ажлууд эхлээд явж байгааг бүгд харж, мэдэж байгаа.

Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнгийн мэдээлснээр шахмал түлшний үйлдвэр жилд 90 мянган тонн сайжруулсан түлш үйлдвэрлэж борлуулалтын орлогоороо урсгал зардлаа санхүүжүүлэх аж. Нэг айл өвөлдөө дунджаар 3 тонн нүүрс түлдэг гэж үзвэл энэхүү 90 мянган тонн нь аманд ч үгүй, хамарт ч үгүй дуусах нь.

 

Шахмал түлшээр нийслэлчүүд “шахуулж” байсан анхны тохиолдол нь энэ биш л дээ. Баянгол дүүргийн гэр хорооллынхонд 2011 онд 32.000 утаагүй зуух тарааж, түүхий нүүрс түлэхийг нь хориглож байсан. Түүхий нүүрсийг хориглоод 2012 оны  арваннэгдүгээр сараас эхлэн хороо бүрт нь шахуу түүхий нүүрс худалдах цэгийг шахмал түлш борлуулах цэгтэй хаяа нийлүүлэн байгуулж өгч байсныг одоо ч зарим сайн санаж байх учиртай. Харамсалтай нь, шахмал болон боловсруулсан нүүрсний олдоц муугаас тэгсхийгээд замхарсан. 32.000 утаагүй гэх зуух хэсэг хүмүүсийн халаасаа зузаалах бизнес болоод дууссан биз.

 

Шахмал түлш үйлдвэрлэдэг 30 орчим үйлдвэр, коксжсон, хагас коксжсон нүүрс боловсруулдаг МАК, “Шарын гол энерги” зэрэг 3-4 компани 2012 он хүртэл үйл ажиллагаа явуулдаг байсан. Тэд жилд 30 гаруй мянган тонн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байсан боловч нийслэлчүүдийн хэрэглээг хангаж чаддаггүй байсан.

Шахмал түлштэй холбоотой нэгэн том үйлдвэртэй Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг гарцаагүй нэр холбогддог. Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайд болонгуутаа энэ асуудалд анхаарлаа хандуулан “Коксжсон шахмал түлшний үйлдвэр 2013 оноос ашиглалтад орох байх. Засгийн газар үүн дээр нэмээд томоохон хүчин чадалтай хагас коксжсон түлшний үйлдвэр байгуулах бодлого баримтална” хэмээн 2012 оны сүүлээр мэдээлж байсан. Гэвч аль аль нь ажил хэрэг болоогүй, нийслэл хот утаанаас салаагүй. Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед “Аморе интернэшнл” ХХК жилд 210 мянга тонн коксжсон шахмал түлш үйлдвэрлэх үйлдвэр ашиглалтад орох байсан ч мөн л таг чиг болсон.

 

Ер нь 2018 он хүртэл үе үеийн Засгийн газар шахмал түлшний үйлдвэр байгуулна хэмээн 20 орчим тэрбум төгрөг зарлагадсан ч өнөө хүртэл энэ их мөнгө хаашаа орсныг хэн ч хэлж мэдэхгүй байна. Тэгэхээр шахмал түлш хэмээгч нь чамгүй өндөр ашигтай улстөрчдийн бизнес болох нь амархан ойлгогдоно.

 

Энэ бүхнийг нуршихын учир нь “Таван толгой түлш” ХХК дангаараа Улаанбаатар хотыг утаагүй болгож чадахгүй нь тодорхой байна. Шахмал түлшээр утаагүй болгоно гэдэг бол утаа үгүй зуух гэдэг шиг бүтэшгүй зүйл, мянгуужингийн үлгэр. Энэ бол нэг төрлийн бизнес болох нь удахгүй ойлгогдоно. Нийслэлчүүд дахин тав, арван жилийн турш шахмал түлш гээчийг туршаад баахан эрхтэн дархтан хөлжөөд, ард нийтийн амьдрал дээрдсэн ч юмгүй, Улаанбаатар утаагүй болсон ч зүйлгүй, амьдрал бахь байдгаараа үргэлжлэх вий.

 

Харин шахмал түлштэйгээ зэрэгцүүлэн ахуйн хийний өргөн хэрэглээг сурталчлах, тоног төхөөрөмж, хий импортлогч компаниудыг татвараар дэмжих, газрын хийн хайгуул судалгааг эрчимжүүлэх, нөөц нь тодорхой болсон ордод хөрөнгө оруулагч олох зэргээр ажиллах шаардлагатай байна. Мөн Сэргээгдэх эрчим хүчний хуулинд өөрчлөлт оруулан хувь хүн өөрийн хэрэгцээг хангасан тохиолдолд илүүдлээ улсад зардаг механизмыг тодорхой болгох ёстой. Гэр хорооллын айл бүр сэргээгдэх эрчим хүчээр өөрийн хэрэгцээг бүрэн хангадаг болох цагийг хэн дөтлүүлэх юм бол доо.

 

Мэдээж үүний зэрэгцээ Эгийн голын усан цахилгаан станцтай дүйцэхүйц томоохон бүтээн байгуулалтыг эхлүүлж, Монгол улс дотоодын цахилгааны хэрэгцээгээ 100 хувь хангадаг болох юм бол гэр хорооллын айл өрхүүд цахилгаан халаагуур өргөнөөр хэрэглэдэг болно. Одоо хэрэглэдэг айл өрх цөөнгүй байгаа ч өвлийн цагт сардаа 100 мянга гаруй төгрөгийг зөвхөн цахилгаанд зарцуулж байгаа нь гэр бүлийн санхүүд нь хүндээр тусдаг юм билээ. Үүний оронд нүүрсээ түлсэн нь хамаагүй хямд тусдаг.

 

Төгсгөлд нь, V цахилгаан станц гэх мэт томоохон бүтээн байгуулалтаа барьж байгуулах шаардлагатай. Ингэж олон талаас нь, олон цогц ажлыг шат дараалан хийснээр Улаанбаатар утаагүй болно. Үүнээс биш дан ганц шахмал түлшээр утаанаас салгана, 50 хувь бууруулна гэдэг нь бүтэшгүй мөрөөдөл.

Нийслэлийн гэр хорооллын 180 мянган өрхийн 100 мянгыг нь утаагүй зуухаар хангасан боловч утаа буураагүйг бүгд харж байна. “Үлдсэн 80 мянгыг нь сольсноор 2015 он гэхэд Улаанбаатар утаагүй болно” гэж Ерөнхий сайд асан маань биднээр даажигнаж байсан билээ. 2020 онд биднээр хэн гэгч нь дахин даажигнахыг хэн ч таашгүй.

---